Jest to bardzo istotne pytanie gdyż wybór jednego czy drugiego rozwiązania nadaje budynkowi specyficzny charakter. Mało, który szczegół zmienia w równym stopniu budynek co właśnie kształt bala. Wielu osobom dom z bala kojarzy się wyłącznie z chatami z okrągłych pni jakie widać na filmach z pionierskich czasów w Kanadzie.

            Na początek warto przyjrzeć się trwałości i parametrom technicznym obydwu rozwiązań.

            Czy wybór bala okrągłego albo prostokątnego decyduje o jakości budynku?

Zwolennicy bala okrągłego podają, że bal taki nie jest obrabiany  żadnymi narzędziami dzięki czemu włókna nie są uszkodzone , dzięki czemu są bardziej odporne na warunki atmosferyczne. Nie jest to prawdą gdyż po pierwsze stosowane dzisiaj bale okrągłe są obrabiane gdyż drzewa są zbyt nierówne. A sama obróbka też nie jest taka zła gdyż w wyniku tej obróbki usuwana jest zewnętrzna część pnia czyli tak zwana biel, która jest najbardziej podatna na korozję biologiczną.  Zresztą wystarczy spojrzeć na najstarsze zachowane kościoły. Wszystkie które znam są  z bala prostokątnego.

            Nie potrafię wskazać żadnych cech, które by przesądzały, że jedno rozwiązanie jest technicznie  lepsze od drugiego. Dlatego przy wyborze bala należy spojrzeć na coś, co jest równie istotne, czyli na uwarunkowania kulturowe, na tradycję jaka jest w danym miejscu. Otóż na większości obszaru Polski budowało się  wyłącznie z bala prostokątnego. Bal okrągły używany był w górach czyli na południu Polski i trochę na wschodzie Polski szczególnie tam gdzie sięgały wpływy kultury rosyjskiej a więc w budownictwie publicznym jakie sponsorował car. Na większość obszaru Polski bale okrągłe, jeżeli był używane, to tylko w podrzędnych budynkach gospodarczych takich jak obory czy chlewy. W wielu częściach Polski budowle z bala okrągłego było uważane za niechlujne świadczące o lenistwie wykonawcy takiego domu. Na Kurpiach na przykład mówiło się na to ruska robota i nie była to superlatywa. Dlatego też wybór wydaje się oczywisty: należy używać przede wszystkim bala prostokątnego. Bal okrągły powinien być używany okazjonalnie tam gdzie domy z takiego bala były budowane.

            Oczywiście istnieje wiele rozwiązań mieszanych. Budynki na południu Polski bardzo często zrobione są z obłego bala nieco tylko zaciosanego. Lico więc jest płaskie podzielone głębokimi bruzdami.

            Mało znaną ciekawostką  jest fakt, że cieśle w Polsce południowej budowali  z przepołowionych pni obłą stroną na zewnątrz dlatego że ” to co było na zewnątrz niech na zewnątrz pozostanie”. Ta obła strona zazwyczaj była ociosywana na płasko, czasami bale pozostawiano półokrągłe.

            Natomiast w Polsce północnej budowano rdzeniem na zewnątrz gdyż jest bardziej odporny na korozję i mniej pęka. Oczywiście jeżeli dajemy rdzeń na zewnątrz to bale siłą rzeczy będą płaskie na zewnątrz.

            Jak przebiega granica podziału między jednym a drugim rozwiązaniem? Nie potrafię tego precyzyjnie określić , chyba mniej więcej  przez środek Polski- na północy rdzeniem na zewnątrz, na południu rdzeniem do środka.

            Podkreślam więc jeszcze raz przy wyborze rodzaju bali należy się kierować tradycją miejsca. Inne przesłanki są według mnie naciągane.

Architekt Piotr Olszak